Nâzım Hikmet Kültür Merkezi

12 Eylül 1980’deki askeri darbe, Türkiye siyasi yaşamında da toplumsal yaşamda da önemli bir kırılmaya yol açmıştır. Büyük bir baskı ve yıkıma kaynaklık etmiştir. Baskıya uğrayanlar, öncelikle memleketi içinde bulunduğu sömürü ve gericilik sarmalından çıkarmaya soyunan örgütlü işçi sınıfı ve onun siyasal temsilcileridir: Öğrencisi, kadını, sanatçısı, bilim insanıyla, kol kola mücadele eden, “uyanan” bir halka indirilmiş bir darbedir 12 Eylül ve bu darbenin etkileri ve sonuçları bugünün Türkiyesi’ne taşımıştır.

12 Eylül’ün sinemamıza yansıması daha ziyade devlet aygıtının cezaevlerinde uyguladığı şiddet çerçevesindedir. Cezaevine girenlerin ya da çeşitli biçimlerde zulme uğrayanların neden o zulme uğradıkları pek yer bulmaz. Yer bulmadığı gibi, şiddet ve işkence sahneleri baskın çıkar. Bir travmanın ifadesi olarak bu öne çıkmayı anlayışla karşılamak mümkün olsa bile, 12 Eylül’ün temsilinin bu alana sıkışması 12 Eylül’ü doğru anlamanın önüne geçen bir engel haline de gelmiştir. Bu darbe, temelde, artık hakkını savunmaya başlayan işçi sınıfının azgınca sömürülmesine olanak tanımıştı ve ülkenin değişebileceğine dönük inancı kırmayı hedeflemişti. Özal’lı yıllara geçildiğinde, bu açıdan epey yol katetmişti ülke.

Handan İpekçi’nin filmi, konuyu daha insani ve toplumsal bir düzleme taşıyarak, üç çocuk ve aileleri üzerinden bakıyor bu döneme ve darbeye. Daha sonraki filmlerinden de bildiğimiz şekilde, çocuk oyuncularla çalışma konusunda da oldukça yetkin bir isim olan İpekçi’nin bu filmi, gösterime sokulmaya çalışıldığı dönemde salon bulamamış ve ancak yönetmenin kişisel zorlamaları sayesinde seyirciyle buluşabilmişti.

Bu film vesilesiyle, filmin yardımcı oyunculardan Selçuk Uluergüven’in anısını da selamlayalım. Uluergüven, film ve dizilerde canlandırdığı önemli rollerin yanı sıra bir davranışıyla daha belleklerimizde yer almıştı: 2010 yılında gerçekleşen “meşhur” Dolmabahçe Kahvaltıları’na katılmayı reddeden ve ikinci kahvaltının yapıldığı gün, Nâzım Hikmet Kültür Merkezi tarafından Maltepe’de direnişteki Tekel işçileriyle dayanışmak için düzenlenen kahvaltıda yerini almış olan bir sanatçıydı.

Yönetmen: Handan İpekçi
Oyuncular: Selçuk Uluergüven, Gülnihal Yazıcı, Ceylan Öcal, Yunus Gencer, Ali Sürmeli, Füsun Demirel, Yasemin Alkaya, Zuhal Gencer Alkaya
Yıl: 1995
Süre: 87′

Osmanlı döneminde ailesi İstanbul’a göçmüş bir Arnavut olan Muharrem, Süleymaniye’deki aile yadigarı iki katlı küçük ahşap evinde hayatını sürdürüyor. Kendince Allah korkusuna dayandırdığı ve hemen her toplumsal davranışı günah olarak gören bir yaklaşımı var Muharrem’in. İçine kapalı, ona göre günahtan, kötülüklerden ve beladan uzak yaşamında, bir an geliyor, bir tarikatın mutemedi olarak iş görmeye başlıyor. Cep telefonları, takım elbiseler, şoförler, kirası toplanan gayrımenkuller derken, para üzerine kurulu bir dünyayla karşı karşıya kalıyor ve kendini o dünyanın içinde buluyor Muharrem…

Özer Kızıltan’ın bu ilk filmi, AKP’li yıllarda sıçrama kaydeden ve büyük sermayenin yanındaki yerini (zaman zaman onunla didişerek de olsa) alıveren bir yeni sermayedarlık ufkuna gözünü çeviriyor. Bir lokma, bir hırka söyleminin ve inanç sömürüsünün zaman zaman sömürüyü, zaman zaman hırsızlığı örtmekte işlev gören bir örtü olarak kullanılışının boyutlarını sergiliyor. Bu filmin en özgün yanlarından biri, bir sosyalist olan yönetmen Kızıltan’ın ve senarist Çakar’ın, dinsel kimliğiyle piyasada yer tutmaya çalışan “yaratıcıların” kendilerinin de içinde yer aldıklarını iddia ettikleri o dünyaya, onların yanına bile yaklaşamayacakları bir gerçekçilikle üretilmiş, kolaycılıktan uzak ve çözümleyici sayılabilecek bir bakışı ortaya koymuş olmalarıdır.

Yönetmen: Özer Kızıltan
Oyuncular: Erkan Can, Güven Kıraç, Settar Tanrıöğen, Meray Ülgen, Öznur Kula, Erman Saban
Yıl: 2006
Süre: 97′

2008’de Yeşim Ustaoğlu’nun Pandora’nın Kutusu, 2009’da İnan Temelkuran’ın Bornova Bornova’sı ve 2010’da Seren Yüce’nin Çoğunluk’u, memlekette gençliğin halini merak eden, önem veren, ciddiye alan yapımlar olarak dikkat çekmişti. Gerici iktidarın geleceksizliğe mahkum ettiği bir toplumda memleketin geleceği demek olan gençler ne haldeydi? Bu üç film işte bir yandan da bu soruya yaklaşmaya çalışan filmlerdi. Ele aldıkları gençlerin büyük kısmı, 2013 yılı Haziranı’nda sokağa çıkacak olan gençlerdi aslında…

Bornova Bornova, kendi gençliği de İzmir’de geçmiş olan Temelkuran’ın ilk çalışması. Hukuk öğreniminin ardından sinema eğitimi de almış olan Temelkuran, bu filmde kendi dinamik üslubuyla (sonraları ’90 kuşağı olarak da adlandırılan) gençlere kamerasını yöneltmişti. Yirmilerine gelmek ya da orta yaşa adım atmak üzere olan geniş bir kümenin iç ilişkilerine, yaşam biçimlerine, umutlarına, beklentilerine, çıkışsızlıklarına, bir türlü aradıkları şansı yakalayamayışlarına göz atıyor Bornova Bornova. Aynı adlı semtin bir mahallesinde bir araya gelmiş olan, kişisel tarihleri, iç çatışmaları kadar, Türkiye’deki düzenin de öğüttüğü ve yonttuğu çarpıcı bir gençlik manzarası çiziyor Temelkuran.

Yönetmen: İnan Temelkuran
Oyuncular: Öner Erkan, Erkan Bektaş, Damla Sönmez, Kadir Çermik, Gonca Vuslateri
Yıl: 2009
Süre: 92′

Seren Yüce’nin bu ilk filmini bağlamını aktarabilmek için, bu defa sözü, Türkiye’de marksist iktisat alanındaki en önemli bilim insanlarından Korkut Boratav’a bırakalım. soL Haber Portalı’nda yayımlanan bir yazısında şu değerlendirmeleri yapıyordu Boratav:

“Çoğunluk, bir Türk burjuva ailesinin filmidir. Filmi, inşaatçı-müteahhit bir babanın oğluna (Mertkan’a) verdiği sınıf eğitimi olarak yorumluyorum. Filmde, bu “eğitim” üç farklı düzlemde gösteriliyor; işleniyor: Hayat tarzları; sınıfsal değerler ve sınıfsal tavırlar…

Baba, yükselen Türk burjuvazisinin sahip olduğu veya edinmekte olduğu hayat tarzını oğluna tanıtmaktadır: Baba-oğul birlikte “jogging” yapacaklar; sauna’ya, bayram namazına gideceklerdir. Bunları, geleneksel Türk ailesinin özelliklerini koruyarak yaparlar. Hiçbirinde arkadaşlık, eşitlik yoktur; yanyana yürümezler; durmazlar. Mertkan daima babanın arkasında yer alır; onu izler ve uyarılır: “Çabuk ol; uyuma; oyalanma…” Öte yandan delikanlıya, bir burjuva çocuğu olmanın ayrıcalıkları da tanınmıştır. Lüks bir arabası vardır. Kafa dengi arkadaşlarıyla haytalık, zamparalık yapmasına göz yumulur. Eşitsizliğin egemen olduğu bir dünya, gücü gücüne yetenlerin, işini bilenlerin dünyasıdır. Bu gerçek Mertkan’a öğretilmelidir. (…) Çoğunluk’taki ailenin bireyleri, yüksek burjuvazinin korunaklı, tecrit edilmiş hayat biçimine henüz ulaşamamıştır. Bu nedenle hayatın günlük akışı içinde halk sınıfından insanlarla sürekli yüzyüze gelmekte; kişisel ilişkilere girişmektedirler. Bu ilişkilerde, Mertkan’a örnek sınıfsal tavırlar gösterilmeli; öğretilmelidir. (…) Yükselen Türk burjuvazisinin değerlerinin, tavırlarının, hayat tarzının temsilcisi olan baba, insanlığın ortak değerlerinden tamamen yoksundur. Genç Mertkan ise direndiği ölçüde “insan kalmakta”; burjuvalaştıkça o değerlerden uzaklaşmaktadır. Yönetmen, filmini Çoğunluk diye adlandırarak, eleştirisini sadece Türk burjuvazisinin çoğunluğuna değil; bir bütün olarak toplumumuza, hepimize yöneltmiş oluyor. (…)”

Yönetmen: Seren Yüce
Oyuncular: Settar Tanrıöğen, Bartu Küçükçağlayan, Esme Madra, Nihal Koldaş, Erkan Can
Yıl: 2010
Süre: 115′

Yakın geçmişimizi şekillendiren olayları şiirle, edebiyatla, müzikle,
görüntülerle canlı bir belgesel tadında sahneye taşıyan Enver Aysever ve Gündoğarken, benzeri gerçekleştirilmemiş
bir sahne gösterisiyle seyirci karşısına çıkıyor. Gündoğarken grubunun 35. yılında, aklımıza kazınmış şarkıları ile eğlenceli bir müzikli gösteri bizleri bekliyor.

Dünden bugüne ‘nereden nereye’ geldiğimizin canlı şahitleri
anlatıyor…

Anlatan: Enver Aysever, Burhan Şeşen, Gökhan Şeşen
Müzik: Gündoğarken
Görsel içerik: Şule Aydın
Yapım: SGM

“Bu seyirlik,Henri Barbusse’ün hatırasına…
Kendi ülkesinde kendi dilini istediği gibi kullanamadığı için, Asya ve Afrika dillerine merak saran bir İtalyan arkadaştan, geçenlerde bir paketle bir mektup aldık. Arkadaşın adını söylemek istemiyoruz. Başı belaya girer. Fakat mektubunu olduğu gibi size aktarıyoruz…”
İyi Seyirler…

Yazan: Nâzım Hikmet
Yöneten: Harun Güzeloğlu
Oynayan: Cansu Fırıncı

Clown Eğitimi: Ezgi Keskin
Yönetmen Yrd.: Burcu Akpınar
Kostüm: Nazan Celebci (ZeZe)
Işık Tasarım: Alev Topal
Görsel Tasarım: Özgür Şahin
Makyaj ve Sahne Tasarım: Harun Güzeloğlu
Gölge Dekor Tasarım: Busenur Sevinçli
Fotoğraf: Tahir Enes Akbuğa
Süre: Tek Perde, 87′